Suy dinh dưỡng protein năng lượng là tình trạng xảy ra khi chế độ ăn nghèo protein và năng lượng gây chậm phát triển về cả mặt thể chất lẫn tinh thần.

Mặc dù là suy dinh dưỡng do thiếu protein năng lượng nhưng tình trạng này không chỉ là thiếu hụt protein và năng lượng, mà còn là sự thiếu hụt nhiều chất dinh dưỡng khác kết hợp với nhau, đặc biệt là những vi chất dinh dưỡng.

Suy dinh dưỡng protein năng lượng thường phổ biến ở trẻ nhỏ, tuy nhiên cũng có thể gặp cả người tuổi vị thành niên, người lớn, đặc biệt là phụ nữ trong độ tuổi mang thai và sinh con.

• Chế độ dinh dưỡng nghèo nàn, thiếu về số lượng và chất lượng;
• Trẻ đang trong giai đoạn phát triển nhanh, có nhu cầu dinh dưỡng cao tuy nhiên lại không được ăn đầy đủ các chất dinh dưỡng;
• Chế độ nuôi con bằng sữa mẹ không đúng hoặc cho trẻ ăn bổ sung không hợp lý;
• Bị nhiễm khuẩn gây rối loạn tiêu hóa và dẫn đến suy dinh dưỡng, đồng thời suy dinh dưỡng làm sức đề kháng giảm và dẫn đến nhiễm khuẩn;
• Trẻ bị kém phát triển từ thời kỳ còn trong bào thai.

3.1. Phân loại dựa trên lâm sàng

Gồm các thể suy dinh dưỡng nặng sau:

• Suy dinh dưỡng thể teo đét (Marasmus):

Đây là dạng suy dinh dưỡng rất nặng do thiếu protein năng lượng thường gặp trên lâm sàng, do chế độ ăn thiếu cả protein và năng lượng.

Suy dinh dưỡng thể teo đét có thể xảy ra đối với trẻ trong năm đầu tiên khi trẻ mới chào đời. Mẹ cai sữa cho trẻ quá sớm hoặc bổ sung thức ăn không hợp lý là nguyên nhân phổ biến gây ra thể suy dinh dưỡng này. Lúc đó, trẻ thường rơi vào tình trạng ăn kém và gặp các bệnh nhiễm khuẩn, tạo ra một vòng luẩn quẩn với các bệnh tiêu chảy và hô hấp.

• Suy dinh dưỡng thể phù (Kwashiorkor):

Đây là dạng suy dinh dưỡng do thiếu protein ít phổ biến hơn so với thể teo đét, thường gặp ở trẻ trên 1 tuổi, đặc biệt là trẻ trong giai đoạn 1 - 3 tuổi, rất hiếm gặp ở người lớn, tuy nhiên ở những quốc gia nghèo vẫn có thể gặp ở phụ nữ khi xảy ra nạn đói.

Nguyên nhân dẫn đến suy dinh dưỡng thể phù thường do chế độ ăn thiếu protein nghiêm trọng và tạm đủ hoặc thiếu nhẹ glucid (chế độ ăn chủ yếu dựa vào khoai sắn).

Suy dinh dưỡng thể phù thường đi kèm với tình trạng nhiễm khuẩn từ mức độ vừa đến nặng. Những trẻ bị suy dinh dưỡng thể phù thường có biểu hiện thiếu các vi chất dinh dưỡng như vitamin A hay thiếu máu do thiếu sắt nặng.

• Suy dinh dưỡng thể Marasmic-Kwashiorkor:

Đây là thể trung gian giữa hai thể trên và thường gặp nhiều hơn so với hai thể trên ở mức độ nhẹ hơn.

3.2. Phân loại dựa trên cộng đồng

Dựa vào các tiêu chí cân nặng và chiều cao của trẻ so sánh với tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2006, có các thể suy dinh dưỡng sau:

• Suy dinh dưỡng thể nhẹ cân: Trẻ có cân nặng thấp hơn so với tiêu chuẩn của trẻ cùng tuổi và giới tính;
• Suy dinh dưỡng thể thấp còi: Trẻ giảm mức độ tăng trưởng của cơ thể và có biểu hiện suy dinh dưỡng mãn tính, có thể do mẹ bị thiếu protein, dinh dưỡng dẫn đến suy dinh dưỡng bào thai. Suy dinh dưỡng thể thấp còi được xác định khi trẻ có chiều cao thấp hơn với tiêu chuẩn của trẻ cùng tuổi và giới tính;
• Suy dinh dưỡng thể gầy còm: Trẻ có hiện tượng teo cơ và mỡ. Đây là tình trạng suy dinh dưỡng cấp tính do chỉ biểu hiện trong thời gian ngắn. Suy dinh dưỡng thể gầy còm được xác định khi cân nặng theo chiều cao của trẻ dưới -2SD.

Nguyên tắc điều trị

• Điều trị các bệnh lý đi kèm;
• Thay đổi chế độ ăn phù hợp;
• Bổ sung các vi khoáng chất và vitamin.

Điều trị suy dinh dưỡng do thiếu protein năng lượng thể nhẹ hoặc vừa

• Người bệnh được chăm sóc, theo dõi và điều trị tại nhà;
• Tư vấn điều chỉnh chế độ ăn;
• Theo dõi và phòng ngừa, phát hiện sớm để điều trị kịp thời các bệnh nhiễm trùng;
• Theo dõi cân nặng của người bệnh để tư vấn kịp thời.

Điều trị suy dinh dưỡng do thiếu protein năng lượng rất nặng

Đối với người bị suy dinh dưỡng mức độ rất nặng hoặc cấp nặng và có biến chứng hoặc bệnh lý phối hợp đi kèm thì cần được điều trị nội trú theo hướng dẫn của WHO.

Trẻ bị suy dinh dưỡng do thiếu protein năng lượng sẽ có biểu hiện chậm phát triển về thể lực và trí tuệ, ảnh hưởng đến khả năng học tập và lao động sau này. Bệnh có thể xảy ra ở bất cứ độ tuổi nào, tuy nhiên, có thể phòng ngừa được nếu có chế độ ăn đầy đủ dinh dưỡng và hợp lý.